Όπως γνωρίζουμε από τη μυθολογία, ο Κρόνος καταβρόχθιζε τα παιδιά του για να μην αμφισβητήσουν την εξουσία του. Οι άνθρωποι, ως θνητοί, είναι παιδιά του χρόνου. Σπαράσσονται έως ότου κατασπαραχθούν απ’ αυτόν.
Η θνητότητα είναι το αξεπέραστο όριο του ανθρώπινου είδους. Ή μήπως όχι; Άραγε, είναι όντως η εξουσία του χρόνου αδιαμφισβήτητη;
Στην τρέχουσα δεκαετία εξελίσσονται ήδη προσπάθειες για την υπέρβαση της θνητότητας..
Το ερευνητικό ίδρυμα SENS μελετά τις διαδικασίες γήρανσης και αναπτύσσει μεθόδους αναγεννητικής ιατρικής για την αντιμετώπιση των συνεπειών του γήρατος, οι οποίες ενδέχεται να οδηγήσουν σε μια δραματική επέκταση του προσδόκιμου ορίου ζωής.
Ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας Dmitry Itskov χρηματοδοτεί το ερευνητικό πρόγραμμα Avatar με τελικό σκοπό τη μεταφόρτωση του περιεχομένου ενός εγκεφάλου σε ένα συνθετικό σώμα. Σύμφωνα με τον Ray Kurzweil, πλησιάζουμε πλέον τη μοναδικότητα, εκείνο το σημείο καμπής της ανθρώπινης ιστορίας όπου η τεχνοεπιστήμη αναπτύσσεται τόσο ραγδαία, ώστε ο homo sapiens θα υπερβεί τους βιολογικούς περιορισμούς του εγκαινιάζοντας ένα νέο ανθρώπινο είδος.
1 Στην πορεία προς τη μοναδικότητα, βιολογία και τεχνική συγχωνεύονται, ενώ η διάκριση μεταξύ φυσικής και ψηφιακής πραγματικότητας καταργείται. Ο homo sapiens μετατρέπεται ολοένα περισσότερο σε έναν κυβερνοοργανισμό διασυνδεδεμένο με τα φυσικά αντικείμενα (έξυπνα αυτοκίνητα, σπίτια, είδη ένδυσης) όσο και με τους άλλους ως μέρος μιας συλλογικής συνείδησης. Αντιθέτως, ο Nick Bostrom υποστηρίζει ότι, ανεξάρτητα από τη χρονική στιγμή άφιξης της τεχνητής νοημοσύνης σε ανθρώπινο επίπεδο, θα επακολουθήσει άμεσα ένα υπερ-ευφυές σύστημα, που θα ξεπερνά κατά πολύ τις γνωσιακές δυνατότητες ακόμη και ενός νέου ανθρώπινου είδους.
2 Η άφιξη ενός υπερ- ευφυούς συστήματος με κύριο γνώρισμα τη δυνατότητα ανεξάρτητης αυτοαναπαραγωγής θα θέσει σε κίνδυνο την ανθρωπότητα λόγω της δυσκολίας ελέγχου του. Ακόμη και εάν η επιβίωση ή η ευημερία της περιληφθούν στον αρχικό προγραμματισμό της τεχνητής νοημοσύνης, η μετάφραση ανθρωπίνων αξιών, δηλαδή νοήματος, σε κώδικα μηχανής θα παραμείνει προβληματική οδηγώντας σε απρόβλεπτες συνέπειες στην καθημερινή εφαρμογή. Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τις συνέπειες από τη δραματική επέκταση του ορίου ζωής. Ωστόσο, η αντικατάσταση ή η εγκατάλειψη του σώματος παραγνωρίζει τη σημασία του και τη σημασία της θνητότητας για την ανθρώπινη εμπειρία.
Αν επιτευχθεί, τότε τα μη βιολογικά ή ασώματα αυτά όντα θα υπερβαίνουν οτιδήποτε μπορούμε να φανταστούμε σήμερα. Όμως, ακόμη και αν τότε επαναπροσδιοριστεί αναγκαία η έννοια της ανθρωπινότητας, το ζήτημα της νοηματοδότησης και της διαχείρισης του χρόνου και των σχέσεων θα εξακολουθεί να τίθεται, αν και με ριζικά διαφορετικό τρόπο. Αλλά το ζήτημα του νοήματος βρίσκεται επίσης στο επίκεντρο της τεχνητής νοημοσύνης. Ανεξάρτητα από τα επιχειρήματα για την κβαντική φύση της ανθρώπινης συνείδησης και τη συνεπαγόμενη αδυνατότητα δημιουργίας τεχνητής συνείδησης,
3 πώς μπορούμε να μιλήσουμε για κάτι το οποίο υπερβαίνει το σύνολο των συστατικών, των υλικών κατασκευής και του λογισμικού της; Άραγε πώς να φανταστούμε μια τεχνητή νοημοσύνη ικανή να πάσχει από νευρώσεις ή να αναζητά νόημα; Τι θα σήμαινε «νόημα» για μια νοημοσύνη που δεν είναι θνητή και δεν γνωρίζει τη φθορά του χρόνου; Αν πάλι μια τεχνητή νοημοσύνη δεν διαθέτει συνείδηση, τότε θα υπολείπεται έναντι του ανθρώπου ως προς τη φαντασία και τα πάθη. Ωστόσο, μήπως η φαντασία και τα πάθη στην πραγματικότητα μας καθιστούν πιο δυστυχισμένους; Στις προσεχείς δεκαετίες η «ευτυχία» ίσως γίνει μερικώς εφικτή για ένα μέρος της ανθρωπότητας με τη χρήση φαρμακευτικών ουσιών όπως π.χ. την σεροτονίνη ή την ντοπαμίνη.
4 Γνωρίζουμε σήμερα ότι η ευτυχία καθορίζεται από βιοχημικές διεργασίες σε ένα πολύπλοκο δίκτυο νευρώνων και ότι το βιοχημικό σύστημα κάθε ανθρώπου είναι εκ γενετής διαφορετικό. Όμως, η βιοχημική προσέγγιση της ευτυχίας αφορά τη ζωή και όχι τον βίο. Αυτό σημαίνει ότι δεν λαμβάνει υπ’ όψιν πως στην εμπειρία της ευτυχίας συνεισφέρει το νόημα, δηλαδή, οι σχέσεις με τους άλλους, η οικογένεια, οι φίλοι και η ικανοποίηση από την εργασία ή από άλλες δραστηριότητες. Έτσι, ακόμη και αν ο άνθρωπος γεννιέται με έναν συγκεκριμένο βιοχημικό εξοπλισμό, το εύρος των «τιμών ευτυχίας» συγκαθορίζεται από τα παραπάνω.
Επιπλέον, η ευτυχία περιγράφει πάντοτε τη σχέση μεταξύ των προσδοκιών και της κοινωνικής πραγματικότητας. Αν οι προσδοκίες είναι υψηλές ως προς τις πραγματικές συνθήκες του βίου, τότε το αποτέλεσμα είναι η εμπειρία της δυστυχίας. Όμως, η διαχείριση των προσδοκιών και η άσκηση για την καλλιέργεια συμπεριφορών δεν επιτυγχάνεται φαρμακευτικά. Τέλος, στη βιοχημική προσέγγιση η ευτυχία θεωρείται ως η διαφορά μεταξύ της ηδονής και της οδύνης, άρα όσο πιο θετική είναι η διαφορά σε έναν βίο τόσο πιο ευτυχισμένος μπορεί να θεωρηθεί. Ωστόσο, ένας εθελοντής σε στρατόπεδο προσφύγων στην Αφρική ή μια μητέρα που αναγκάζεται να κάνει τρεις δουλειές για να μεγαλώσει τα παιδιά της βιώνουν περισσότερες στιγμές οδύνης και λιγότερες στιγμές ηδονής, νιώθοντας όμως ευτυχισμένοι διότι η καθημερινότητά τους είναι μεστή νοήματος.
Με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να εικάσουμε ότι όποια και αν είναι η εξέλιξη του homo sapiens, δεν θα είναι κατ’ ανάγκην πιο ευτυχισμένος, ενώ θα εξακολουθεί ν’ αναζητά νόημα διερωτώμενος πώς να βιώσει τη ζωή του. Προς το παρόν η εξουσία του Κρόνου συνεχίζεται, ενώ ο Δίας παραμένει αγέννητος.
1 Βλ. Ray Kurzweil, The singularity is near: When humans transcend biology, Viking Penguin, 2005. 2 Βλ. Nick Bostrom, Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies, Oxford University Press, 2014. 3 Βλ. Stuart Hameroff- Roger Penrose, “Consciousness in the universe: A review of the ‘Orch OR’ theory”. Physics of Life Reviews 11 (1), 2014, σ. 39–78. 4 Βλ. Ramez Naam, More Than Human: Embracing the Promise of Biological Enhancement, lulu.com, 2010.
*Ο Θεοφάνης Τάσης διδάσκει Σύγχρονη Φιλοσοφία στο Freie Universität του Βερολίνου. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ετήσια ελληνική έκδοση του The Economist.
anixneuseis.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου