Η φιλοσοφία για τον Πλωτίνο δεν είναι συστηματική μελέτη εννοιών και θεωρημάτων αλλά τρόπος ζωής..
Είναι ανεπτυγμένη σε αυτόν η εσωτερική ψυχική εμπειρία. Την οντολογική του θεωρία την επαληθεύει όχι μόνο μέσω του συλλογισμού αλλά και δια της αναλύσεως ψυχικών γεγονότων τα οποία διαδραματίζονται στον εσωτερικό του κόσμο, στο homo interior κατά τον Αυγουστίνο (εσωτερικό άνθρωπο), και ανευρίσκει τις βαθμίδες της οντολογικής ιεραρχίας. Με την εσωτερική αυτή αναδίπλωση -Reflexio- η ανθρώπινη ψυχή έχει τη δυνατότητα να επιστρέψει και να αναχθεί στη θεώρηση του Νου και να διεισδύσει στο αντίκρυσμα του Ενός, τη μυστική θέα της θεότητος δια της δυνάμεως του θείου Έρωτος.
Ο Πλωτίνος διαμορφώνει το μυστικισμό στη Δύση, τη μορφή θρησκευτικής συνείδησης, η οποία επιθυμεί και επιτυγχάνει την άρση της απόστασης μεταξύ της ψυχής και της υπέρ λόγου θεότητας. Η ύψιστη ιδέα της μεταφυσικής του θεώρησης είναι ο Θεός ως πηγή πάσης ζωής εκ του οποίου προήλθαν τα πάντα και στον οποίο επιστρέφουν τα πάντα. Είναι το Εν, επέκεινα του κόσμου. Θεώμεθα το θείο Εν, την αρχή και πηγή του Είναι και της Ζωής, την αιτία και το λόγο του κάλλους και της αγάπης, την έκχυση του Φωτός του στο κοσμικό Πνεύμα και αυτού πάλι στην κοσμική Ψυχή, η οποία μορφοποιεί την ύλη του αισθητού κόσμου.
Η ανθρώπινη ψυχή είναι συγχρόνως θεία και χοϊκή, υπάρχει σε αυτήν κάτι το καθαρό και θείο (υπεραισθητό) και κάτι το αντίθετο σε αυτό (αισθητό), ξένο προς το θείο. Ο προορισμός της συνίσταται στην υπερνίκηση της αντιθέσεως εξυψούμενη πέραν του αισθητού, προς τον υπεραισθητό, νοητό κόσμο από τον οποίο κατάγεται. Η ψυχή μας τελεί σε κατάσταση αποξένωσης, λησμονώντας τη θεία της αποστολή και την καταγωγή της από την ψυχή του παντός, έχασε την ικανότητά της να θεάται το μεγαλείο και τη δόξα της Θεότητος. Όταν ανακτήσει την ικανότητα αυτή, μπορεί να απαλλαγεί από τα δεσμά της ύλης και να υψωθεί στον νοητό κόσμο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της Αγάπης, της Τέχνης και της Φιλοσοφίας.
Στην πρώτη Εννεάδα (8,14) θεωρεί ως αίτιο της πτώσης της ψυχής μια ασθένειά της, προερχόμενη εκ της αναμίξεώς της με την ύλη. Η ύλη εγείρει αξιώσεις, καταλαμβάνει τόπο ο οποίος ανήκει στην ψυχή και την εξαναγκάζει να συσπειρωθεί, κλέβει το χάρισμα της και το κάνει κακό, μέχρι η ψυχή να αναζητήσει την προς τα άνω οδό. Στην πέμπτη Εννεάδα αποδίδει την πτώση της στην ενυπάρχουσα ροπή της προς διάσπαση και επιθυμία ανεξέλεγκτης ελευθερίας και αυτεξουσιότητας.
Η ασθένεια της ψυχής δεν είναι όπως του σώματος, αλλά όπως στην ασθένεια του σώματος υπάρχει ανικανότητα να ενεργεί και παθητικότητα. Η ψυχή που ασθενεί, είναι η κατάμεστος παθών ψυχή, η παρασυρόμενη από κακία σε κακία, η αυθόρμητη, όσον αφορά τις επιθυμίες, η επιρρεπής στην οργή, η υπέρμετρα πρόθυμη στο να κρίνει, που υποχωρεί εύκολα σε παραστάσεις φανταστικές, η ψυχή που είναι όπως τα εύθραυστα προϊόντα της τέχνης ή της φύσης, τα οποία μια πνοή ή ένας άνεμος αρκεί να τα καταστρέψει.
Οι σφοδρότερες των επιθυμιών και ο τρόπος της ύπαρξής τους εξαρτώνται από τη σωματική ιδιοσυγκρασία και δεν τις εξουσιάζει κανείς, εφόσον συνδέεται με την ιδιοσυγκρασία αυτή, είναι ελαττώματα των οργάνων μας, ελαττώματα τα οποία αμβλύνουν τη σκέψη μας και αφαιρούν τη θέρμη και την ενεργητικότητά μας. Η έλλειψη του αγαθού είναι η αιτία για την οποία η ψυχή βλέπει το σκοτάδι και ζει σε αυτό. Το κακό υπάρχει σε αυτήν την έλλειψη, αλλά συνίσταται όχι στη μερική αλλά στην ολική έλλειψη του αγαθού. Το ον που στερείται μόνο εν μέρει του αγαθού, δεν είναι κακό και μπορεί να είναι και τέλειο, τουλάχιστον όσον αφορά τη φύση του. Όταν όμως λείπει τελείως το αγαθό, όπως συμβαίνει στην ύλη, τότε έχουμε το πραγματικό κακό, δηλαδή το στερούμενο παντός αγαθού.
Η ύλη εκθέτουσα τον εαυτό της στο φως φωτίζεται μεν, αλλά αδυνατεί να δεχθεί τις ακτίνες του όντος, το οποίο εκπέμπει προς αυτήν τη λάμψη του. Η ακτινοβολία και το φως αυτό σκοτεινιάζουν συμμειγνυόμενα με την ύλη, με αποτέλεσμα την εξασθένιση της ψυχής, γιατί δεν βρίσκονται πλέον σε αυτήν όλες οι δυνάμεις της, αφού η ύλη εμποδίζει τη δράση τους. Η ύλη υποκλέπτει το φως το οποίο έλαβε, και το καθιστά κακό, έως ότου το φως αυτό μπορέσει να επανέλθει στην πηγή του. Η ασθένεια όμως για την ψυχή δεν είναι η αφαίρεση κάποιου πράγματος το οποίο κατέχει, αλλά η προσθήκη ενός ξένου πράγματος όπως το φλέγμα και η χολή στο σώμα. Αντιλαμβανόμενοι σαφέστερα την αιτία πτώσης της ψυχής, μπορούμε να κατανοήσουμε και το ζήτημα που αφορά την ασθένειά της.
Στην ψυχή υπάρχει, για παράδειγμα, κάποια μορφή κακού ή κακίας, και τα είδη της προέρχονται είτε από την ύλη που την περιβάλλει, είτε από τα διάφορα μέρη της ψυχής στα οποία εισχωρεί η κακία, δεδομένου ότι ένα από τα μέρη της είναι θεώρηση και το άλλο ορμή ή πάθος. Όσον αφορά τα εξωτερικά κακά, νόσος είναι η έλλειψη ή η υπερβολή που βρίσκονται στα υλικά σώματα, τα οποία δεν διατηρούν την τάξη και το μέτρο τους, ασχήμια η ύλη μη κυριαρχούμενη από τη μορφή και πενία η στέρηση των πραγμάτων που μας είναι αναγκαία λόγω της ένωσής μας με την ύλη.
Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, τα κακά δεν θα εκλείψουν και υφίστανται εξ ανάγκης, δεν υπάρχουν στους θεούς και κυκλοφορούν γύρω από τη φύση των θνητών και του τόπου, όπου αυτοί βρίσκονται. Οφείλουμε να αποφεύγουμε την κακία και ό,τι προέρχεται εξ αυτής, πρέπει να φεύγουμε από αυτήν την κατάσταση, όχι εγκαταλείποντας τη γη αλλά ζώντας με δικαιοσύνη, ευσέβεια και φρόνηση... «όχι αλλάζοντας τόπο αλλά αποκτώντας την αρετή και χωριζόμενοι από το σώμα».
Όταν η ψυχή δεν βρίσκεται σε επαφή με μια πραγματικότητα κατώτερή της, τότε δεν θα υφίσταται πλέον ούτε επιθυμία ούτε λύπη ούτε οργή ούτε φόβοι, γιατί αυτό που φοβόμαστε περισσότερο είναι η διάλυση του όντος που συνίσταται από σώμα και ψυχή. Αυτή η διάλυση συνεπάγεται λύπη και πόνο και οι επιθυμίες συνοδεύονται σε αυτό το σύνθετο όν από μια κατάσταση ταραχής και σύγκρουση του αλόγου μέρους της ψυχής εξωτερικά προερχόμενης. Η ψυχή υφίσταται σύγκρουση για το ότι δεν είναι αδιαίρετος ενώ οι εσφαλμένες δοξασίες οφείλονται στο ότι η ψυχή απομακρύνεται από την αλήθεια, διότι δεν είναι καθαρή.
Η επιθυμία που οδηγεί στο νου, είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Η ψυχή συνενούται αποκλειστικά με το νου, προσυψούται προς αυτόν και δεν έχει πλέον ροπή προς κατώτερα όντα. Χάρη στη δύναμη και τη φύση του αγαθού, το κακό δεν υφίσταται μεμονωμένο, εμπλέκεται αναγκαστικά στα δεσμά του ωραίου, όπως ένας δεσμώτης σε χρυσές αλυσίδες. Τα δεσμά αυτά τα αποκρύπτουν, ώστε να μην είναι πάντοτε ενώπιον των οφθαλμών των ανθρώπων, ακόμη και όταν το περιεργάζονται, χάρη στις εικόνες οι οποίες το συγκαλύπτουν, υπενθυμίζουν την ωραιότητα και συνενώνονται με αυτήν.
Ο Πλωτίνος θέτει ως ηθικό σκοπό του βίου την «ομοίωση θεώ», την αναδρομή της εκπεσούσης ψυχής στην αρχική της πηγή. Εκφράζοντας έτσι την αντίληψη την οποία είχε εκφράσει ο Πλάτων στο «Θεαίτητον» θεωρεί ότι η φυγή από τον κόσμο επιτυγχάνεται δια της κάθαρσης της ψυχής από την αδικία και την αμαρτία. «Τις ουν φύγει; θεώ φύσιν ομοιωθήναι. Τούτο δε, ει δίκαιοι και όσιοι και μετά φρονήσεως γενοίμεθα και όλως εν αρετή».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εννεάδες Πλωτίνου, μετάφραση Α. Δαλέζιου
Εννεάδων βιβλία 30-33, (Το μεγάλο βιβλίο), Πλωτίνος, μετάφραση Γ. Τζαβάρα
Νεότερο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό «ΗΛΙΟΥ», Το Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος –Λαρούς –Μπριτάνικα
nea-acropoli-athens.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου